BÖRKLÜCE
“Ben senin emlâkine (mülküne) tasarruf edebildiğim gibi, sen de benim emlâkime aynı suretle tasarruf edebilirsin”. / Börklüce Mustafa
Börklüce Mustafa (? - 1416), Türkmen Alevi halk önderi. Karaburun Yarımadasında etrafına topladığı köylülerle, Şeyh Bedreddin adına “ortaklığa dayalı bir devlet sistemi” kurmak üzere 1416’da, Osmanlı’ya karşı bir ayaklanma başlatmıştır.
Doğum yeri ve tarihi bilinmiyor. “Dede Sultan” lakabıyla anılır. Nazım Hikmet, Şeyh Bedrettin Destanı’nda "yârin yanağından gayri paylaşmak her şeyi" dizeleri ile Börklüce Mustafa’nın yaydığı öğretiyi anlatmıştı.
Moğolların mirasçısı olduğunu ve 1453 Kösedağ Savaşı’yla Selçuklu Devleti ve beyliklerini (Osmanlı dâhil) kendi egemenliği altında gören Timur, Yıldırım Bayezid’in Anadolu beyliklerini zorla ilhakını gerekçe göstererek 1402’de yapılan Ankara Savaşı’nı kazanmış Yıldırım Bayezid’i ve iki oğlunu esir almış ve Anadolu’yu baştanbaşa ilhak etmişti. Yıldırım Bayezid’in ölümünün (1403) ardından Anadolu da kurulu beylikleri kendisine vergi vermek şartıyla eski sahiplerine vermiş, Osmanlı’ya ait kalan toprakları da yine kendisine vergi vermek şartıyla Yıldırım Bayezid’in dört oğlu arasında pay etmişti. Yıldırım Bayezid’in oğulları arasında başlayan taht kavgaları sırasında Şehzade Musa Çelebi Edirne’de hükümdarlığını ilan etmiş ve Şeyh Bedreddin’i de kazaskerliğe getirmişti. Üç yıla yakın bu görevde kalan Şeyh Bedreddin bu sırada adamlarının önemli görevlere gelmelerini sağladı. Börklüce Mustafa, Şeyh Bedrettin’in hem danışmanı hem de müridi idi (Ali Yaman, Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi adlı kitabında Şeyh Bedreddin’e, Mısır’da okurken Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal isimlerini o dönem Mısır’da olan Kaygusuz Abdal’ın verdiğini yazıyor). Çelebi Mehmed’in, kardeşleri Süleyman ve İsa Çelebi taht için yaptıkları savaşta öldükten sonra 1413’te diğer kardeşi Musa Çelebiyi de öldürüp Osmanlı devletinin tek hükümdarı sayılması üzerine, Şeyh Bedreddin’i İznik’e sürdü. Şeyh Bedreddin’in, İznik Kalesi’nde oturması zorunlu kılınarak göz hapsine tutuldu.
Börklüce Mustafa, İznik’te göz hapsinde tutulan Şeyh Bedreddin’le ilişkisini sürdürdü. Börklüce Mustafa İzmir ve çevresinde çok tanınan sayılan sevilen dini siyasi bir önderdi. O da, Şeyhi gibi etkileyici bir üsluba sahipti; Ekonomik ve siyasi karışıklığı siyasi bir hedef doğrultusunda toplumsal bir harekete dönüştürmeyi hedefleyen Şeyh Bedreddin, Börklüce Mustafa İle Torlak Kemal’i propaganda çalışmaları ile görevlendirdi. Börklüce Mustafa İzmir ve çevresinde ekonomik ve siyasi sorunları çözme amacıyla yola çıkan birçok halklı ve çok kültürlü eylemi örgütledi. Şeyh Bedreddin’in düşüncelerini (Ortaklığa dayalı bir devlet sistemi) yaymaya başladı. İzmir ve Aydın çevresinde büyük bir kitleyi kendisine bağlayan Börklüce Mustafa, Sakız Adasındaki Hıristiyanlar arasından da pek çok yandaş topladı.
Bu sırada Torlak Kemal de Manisa çevresinde Şeyh Bedrettin adına faaliyet yürütüyordu. Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal, Çelebi Mehmed’in Teselya ve Selanik yöresinde hükümdarlığını ilan etmeye kalkışan kardeşi Mustafa Çelebi (Düzmece Mustafa) üzerine yürümesinin akabinde, Börklüce Mustafa Karaburun’da ayaklanmayı başlattı. Karaburun tarafında Börklüce Mustafa’nın yanında yaklaşık beş bin kişi (Dukas, on bin kişi olarak verir) vardı. “Dede Sultan” olarak anılan Börklüce Mustafa, üzerine gönderilen İzmir Sancak Beyi Aleksandr’ı ve ardından gönderilen Saruhan Sancak Beyi Timurtaş Paşazade Ali Bey’i de bozguna uğratınca padişah Çelebi Mehmed, Sadrazam ve Beylerbeyi Bayezid Paşa ile oğlu Şehzade Murad’ı (II. Murad) büyük bir kuvvetle Börklüce Mustafa ve taraftarları üzerine gönderdi. Bayezid Paşa önemli kayıplara uğramasına karşın Börklüce Mustafa’yı ele geçirdi. Bu sırada Börklüce Mustafa’nın yoldaşlarının büyük bir bölümü öldürüldü, geride kalan ve kendisine çok bağlı dervişleriyle birlikte Ayasluğ (Selçuk)’a götürüldü. Kollarından ayaklarından çarmıha çivilenerek bir devenin sırtında Selçuk’ta (itibarsızlaştırmak için) gezdirildi. Sadık yandaşları; Börklüce Mustafa’nın gözü önünde öldürülürken “dede sultan iriş (yetiş)” nidalarında bulunuyorlardı. Börklüce Mustafa, yandaşlarıyla birlikte işkenceyle çok sert bir şekilde öldürüldü (1416). Bayezid Paşa’yla Şehzade Murad, Börklüce ayaklanmasını bastırdıktan sonra, Manisa’ya Torlak Kemal’in üzerine yürüdü. Üç bin kişiyi bulan yandaşlarının büyük bir bölümü katledildi. Ele geçirilen Torlak Kemal’de bir müridiyle birlikte Manisa’da idam edildi.
Börklüce Mustafa (birbiriyle bağlantılı olduğunu düşündüğümüz için), Şeyh Bedreddin hareketi Osmanlı Devleti’nin yaşadığı en büyük krizlerden biri olan Fetret döneminde ortaya çıkmıştır. Ankara Savaşını izleyen Fetret Dönemi (1402-1413) sırasında, Anadolu ve Rumeli büyük bir ekonomik buhran içerisinde bulunmaktadır. Timur’un işgali ve yağma hareketleri ile beraber tüm toplumsal ilişkiler, üretim ilişkileri de rayından çıkmış ve dağılmıştır. DEVAMI Homeros’tan, Yaşar Kemal’e, Özlü Sözler Ve Yaşam Öyküleri adlı kitabımda