Hz. Muhammed’in vefatından (632) sonra İslâm toplumu ve devletini yöneteceklerin (imam ya da halifenin) belirlenmesi esnasında Hz. Peygamber’in vasiyetine uyulmadı (Hz. Ali taraftarının iddiası). Bunun sonucu olarak sahabenin yaşadığı ihtilaf, Müslümanlar arasında Şia ve muhaliflerinin ayrışmasının zeminini hazırlamış oldu. Şia’nın siyasi ve mezhepsel bir boyut kazanması, İmam Hüseyin’in, I. Yezid tarafından Kerbela’da şehit edilmesine (680) koşut olarak gelişti. Bu duruma karşı
Orta Çağ İslam coğrafyasında yüzyıllarca varolupta tarihi hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığımız, onlarca Şii-Bâtıni-Alevi gruplar, fırkalar ve devletlerden söz edilir. Bunlar, İslam’ı farklı yorumladıkları için Sünni İslam savunucuları tarafından “öteki” sayılmış, İslam’ı ele alan temel kaynaklarda hâkim olan Sünni anlayışın (dinin, otoritenin) izin verdiği ölçüde ve genelde çarpıtılarak anlatılmıştır. Şüphesiz bu kesimle ilgili bağımsız tarihçilerinin yazdığı kaynaklar olmuştur; bu kaynaklar
BİRİNCİ BÖLÜM
I. İslâm Öncesi Arap Yarımadası ve Arap Halkları,
Arap Yarımadasında Cahiliye Dönemi,
Arap Rönesans’ının Başlaması................................ 25
A- İslâm Öncesi Arap Yarımadası ve Arap Halkları ........... 25
B- Arap Yarımadası’nda Cahiliye Dönemi ..................... 29
C- Arap Rönesans’ının Başlaması............................. 35
II. Hz. Muhammed’in Hayatı, Medine’ye Hicret,
İslam Devleti’nin Kurulması, Hz. Muhammed’in
Müşriklerle Savaşı.......................................... 37
A- Hz. Muhammed’in Hayatı .................................. 37
a) Hira Mağarası ve İlk Vahiy .............................. 39
b) İsra, Miraç ve Kırklar Meclisi .......................... 45
B- Medine’ye Hicret, İslam Devleti’nin Kurulması............ 49
C- Hz. Muhammed’in Müşriklerle Savaşı....................... 52
a) Veda Haccı ve “Gadîr-i Hum” Hutbesi...................... 62
b) Hz. Muhammed’in Vasiyeti ve Ölümü........................ 66
III. Dört Halife Dönemi (632-661), Halife Ebu Bekir,
Halife Ömer, Halife Osman, Halife Ali...................... 68
A- Halife Ebu Bekir (632-634)............................... 70
B- Halife Ömer (634-644) ................................... 73
C- Halife Osman (644- 656).................................. 77
D- Halife Hz. Ali (656-661) ................................ 85
a) Hariciliğin Doğuşu ve Teşekkül Süreci.................... 96
b) İmam Hasan’ın Kısa Dönem Halifeliği (661)............... 102
İKİNCİ BÖLÜM
I. İslâmiyet’te Emeviler Döneminin Başlaması, Süfyani
Emeviler, Mervani Emeviler, İslamiyet’te İhtilal ......... 103
A- Süfyani Emeviler (661-683).............................. 104
a) Muaviye’nin “emîrü’l-mü’minîn”
(Allah’ın halifesi) unvanını alması....................... 105
b) I. Yezid’in Halifeliği ve Kerbela Olayı (680) .......... 109
c) Abdullah b. Zübeyr’in Halifelik İddiası ve İç Savaş..... 113
B- Mervani Emeviler (684-750) ............................. 116
a) Tevvabün Hareketi (684)................................. 118
b) Muhtar Es-Sekafi Ayaklanması (685-687).................. 123
c) Zeyd b. Ali İsyanı (740)................................ 136
C- İslâmiyet’te İhtilal.................................... 146
II. Abbasiler Döneminin Başlaması,
Arap İstilasına Karşı Babek Hürremi Hareketi,
Abbasiler Döneminde Sülale Devletleri ve
Türk Etkisi, Zeydî-İmamlar Devleti ....................... 153
A- Abbasiler Döneminin Başlaması (750-1258)................ 153
a) Ebu Müslim Kimdir....................................... 156
B- Arap İstilasına Karşı Babek Hürremi Hareketi (816-838)163
a) İsyanı Bastırmak İçin Afşin’in Görevlendirilmesi........ 177
b) Babek’in Yakalanması ve İdamı........................... 188
c) Babek Hürremilerinde İnanç ve İtikat.................... 193
C- Abbasiler Döneminde Sülale Devletleri ve Türk Etkisi.... 196
a) Zenc İsyanı Ali b. Muhammed (869-883) .................. 198
D- Zeydî-İmamlar Devleti................................... 206
a) Hükema Felsefesi Mutezile (ansiklopedisi) hareketi ..... 214
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
I. Şia, Şiilik, Şiiliğin Kökeni ve Erken Gelişimi,
Şiiliğin Mezhepleşme Süreci............................... 217
A- Şia .................................................... 217
a) Rafizilik............................................... 219
b) Caferilik............................................... 220
c) Gulat-ı Şia............................................. 221
B- Şiilik, Şiiliğin Kökeni ve Erken Gelişimi .............. 221
C- Şiiliğin Mezhepleşme Süreci ............................ 224
II. İsmaili Tarihi ve Erken Dönem İsmaililer,
Gizli İmamlar Dönemi ve İsmaili Davet,
İmamet Krizi İsmaili Karamati Bölünmesi................... 228
A- İsmaili Tarihi ve Erken Dönem İsmaililer................ 228
B- Gizli İmamlar Dönemi ve İsmaili Davet .................. 234
C- İmamet Krizi ve Fatımi, Karmati Bölünmesi .............. 239
a) Erken Dönem İsmaili-Bâtıni Fikirler..................... 243
III. Karmatiler (890-1078), Karmati Yapılanmasını
Hazırlayan Etkenler ve Komünal Yaşam,
Karmatiler Devlet Kuruyor, Ebu Tahir
Süleyman el-Cennabi Dönemi ............................... 249
A- Karmatiler (890-1078), ................................. 249
a) Hamdan Karmat Kimdir?................................... 253
B- Karmati Yapılanmasını Hazırlayan
Etkenler ve Komünal Yaşam................................. 253
C- Karmatiler Devlet Kuruyor............................... 257
a) Karmati Şehidi Hallâc-ı Mansur.......................... 260
D- Karmatilerde Ebu Tahir Süleyman el-Cennabi Dönemi ...... 270
a) Anadolu Aleviliği Karmatiliğin Devamı mı?............... 278
b) Karmatiler “Belagat-ül Safa” (Kardeşliğin Hitabeti)
ve İhsan-ı Safa Risaleleri ................................ 280
IV. Fatımiler, Fatımiler’de 909’a Kadar Davet ve
İtikat, Fatımi Devleti, Geç Fatımiler, Vezirler
Dönemi ve Yıkılışı........................................ 289
A- Fatımiler............................................... 289
B- Fatımiler de 909’a Kadar Davet ve İtikat................ 290
C- Fatımi, Devleti (909-1171) ............................. 301
D- Geç Fatımiler, Vezirler Dönemi ve Yıkılışı.............. 314
a) Fatımilerin Kültür ve Öğretim Faaliyetleri ............. 324
b) Fatımi Devletini Oluşturan Milletler ve Mezhepleri ..... 326
c) Fatımiler Dönemi Sanat ................................. 326
IV. Nizari İsmaililer, Nizari İsmaili Daisi Hasan Sabbah
İran’da, Alamut Kalesi ve Hasan Sabbah,
Selçuklu Saldırılarına Karşı Kalelerin Savunulması........ 328
A- Nizari İsmaililer....................................... 328
B- Nizari İsmaili Daisi Hasan Sabbah İran’da .............. 329
a) Hasan Sabbah Kimdir?.................................... 332
C- Alamut Kalesi ve Hasan Sabbah .......................... 334
D- Selçuklu Saldırılarına Karşı Kalelerin Savunulması...... 340
a) Hasan Sabbah ve Talimi Öğretisi (Dört Fasıl)............ 353
b) Alamut’ta Şeriatin İptali ve Büyük Kıyametin İlanı...... 356
E- Suriye Nizari İsmalileri ve Raşidüddin Sinan............ 359
a) İran Nizarilerinin Anadolu’da Yaşayan
Aleviliğe Etkileri ve Halen Yaşayan İsmaililik............. 368
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
I. Moğol İmparatorluğu Cengiz Han, Cengiz Han’ın
Ölümü, Moğolların Harizm Devletiyle Savaşı................ 371
A- Moğol İmparatorluğu Cengiz Han (1206-1294).............. 371
a) Harizmşahlar Kimdir? (1097-1231)........................ 374
B- Moğolların Harizm Devleti’yle Savaşı ................... 377
C- Cengiz Han’ın Ölümü..................................... 378
II. Moğol Hükümdarı Hülagü Han, İran Nizari
İsmaili Devleti’nin Yıkılması, Abbasi Hilâfeti’ne
Son Verilmesi............................................. 380
A- Moğol Hükümdarı Hülagü Han.............................. 380
B- İran Nizari İsmaili Devleti’nin Yıkılması............... 382
C- Abbasi Hilâfeti’ne Son Verilmesi ....................... 393