EBU MÜSLİM

 

719’da Horasan bölgesinde, Mevr’de doğdu. Çocukluğu ve gençliği Küfe’de geçti. Horasan bölgesinde Emevi karşıtı bir faaliyet içinde büyüdü. Kendi adına bastırdığı Sikkelerde adı Abdurrahman bin Müslim olarak zikredilir. Ailesi büyük olasılıkla Arap soyundan olmayan başka bir deyişle “mevali” denen bir ailedendi. Muharrem Zeki Korgunal, Şair Ferdi’den alıntı yaptığı (Haza Kitab-ı Eba Müslim) adlı kitabında “ailesinin Ali-Maviye kavgası sırasında Horasan bölgesinde olduğunu, Ebu Müslim’inde Mevr’de doğduğunu, babası Eset’in, Emevi aleyhtarı faaliyetlerinden ötürü, idam edildiğini,  annesi Kelime’nin gözlerine de mil çekildiğini, Ebu Müslim’in bu sırada beş yaşında olduğunu” yazar. 

 

Yedinci yüzyılın ortalarında, Arabistan’da İslam diniyle birlikte bir de yönetim kuran Hz. Muhammed’in baş düşmanı Ebu Süfyan’ın oğlu Maviye çeşitli oyunlarla yönetimi Halife Ali’nin elinden aldıktan sonra duruma egemen olmuştu. Ali evladı hilafet tartışması yüzünden Muaviye’den itibaren Emevilerin büyük baskısına uğramış ve birçoğu taraftarlarıyla birlikte Orta Asya’ya kaçmış, Türkistan ve İran’a yayılmışlardı. Teberistan, Azerbaycan ve Hazar sahillerindeki Ali ve evladı taraftarlarının sayısı artmıştı. Iraklılar Ali-Maviye kavgasında, Ali’nin yanını tutmuş, Suriyelilerle çarpışmışlardı. Çarpışmalar bu bölgede Şia denilen Peygamber ailesi yandaşı bir partinin doğmasını hazırlamıştı. Bu görüşe bağlananlar ile Hicazlılar, Emevilerin can düşmanı kesilmişlerdi. 

 

Emeviler aldıkları ülkelerin, Arap olmayan Müslüman halkına “Mevali” diyorlar ve Araplardan farklı davranıyorlardı. Onlardan Müslüman olmayanlar gibi cizye ve haraç alıyorlardı. Toprak sahiplerinden ölçüm üzerinden alınan haraç vergisi, toprak ekilsin ekilmesin toplanıyordu. Emevilerin Arapçılık siyaseti, Arap olmayan halkı, Emevilere düşman ediyordu. Bu düşmanlık İran, Horasan ve ötesindeki Türk illerine kadar uzanıyordu. Bu sıralarda Emevi hanedanına karşı siyasi faaliyetler giderek hız kazanmaktaydı. 

 

Horasan'ın hilafet merkezine uzak olması ve yönetimin buradaki etkisinin oldukça zayıf olması, muhalefetin gelişip güçlenmesi için verimli bir zemin oluşturmaktaydı. Ayrıca, burada cereyan eden kavimler arası mücadelelerde Emevilerin taraf tutması da kendilerine karşı olan hoşnutsuzluğun artmasına sebep oldu. Abbasiler de burayı siyasi faaliyetlerinin merkezi olarak kullanıyorlardı. Emevi saltanatı her türlü yozluğun merkeziydi. Geniş halk yığınları büyük baskılar altındaydı. Ehlibeyt’e küfür zorunlu kılınmıştı. Her mescitte Ehlibeyte küfürler edilen vaazlar veriliyordu. 

 

Bütün bunlara yıllardır sürdürülen Ehlibeyt düşmanlığının yarattığı öfke de katılınca isyan başladı. Ali’nin, Muhammed Hanefi’den olan torunu Ebu Haşim, Emeviler tarafından zehirlenmeden önce, yandaşlarına Abbas oğullarından Muhammed b. Ali’yi baş tanımalarını vasiyet etmişti. O da 720 yılına doğru Emevilere karşı çalışmalar yapmak üzere her tarafa dailer (propagandacılar) gönderdi. Bunlar, gittikleri yerlerde Emevilerin kötülüklerini anlatıyor, halkı Peygamber’in soyu çevresinde toplanmaya çağırıyorlardı. 

 

Bu çalışmalar sürerken 742’de Muhammed b. Ali öldü, yerine oğlu İbrahim geçti. O da ayaklanmayı bir an önce gerçekleştirmek için Ebu Müslim’i Horasan'daki Emevi karşıtı faaliyetleri idare etmekle görevlendirdi. Ebu Müslim’in güçleri daha çok İranlılardan ve Türklerden oluşuyordu. Horasan’a geçer geçmez, kendisine yardım edecek güçleri toplamak için Toharistan ve Ceyhun Türkleri arasına da gizlice adamlar gönderdi. Halife II. Velid’in 744’te öldürülmesi, Emevilerin tek dayanağı Suriyelileri bir birine düşürdü. Bu çekişmeye Horasan’daki Araplar da dâhil oldu. Buradaki Yemani ve Mudari kabileleri arasında çatışma baş gösterdi. Ebu Müslim başarılı propaganda çalışmaları sonunda Müslüman Türklerle İranlı Şiileri birleştirdi. Abbasi ayaklanması 746’da Horasan’da başladı. Uzun ve kanlı mücadeleler sonunda Emeviler 750’de kesin olarak yenilgiye uğratıldı. 

 

Ebu Müslim’in emriyle Ebu Seleme Küfe’de vezir oldu. Ertesi gün Ebu Seleme Küfe halkını toplayarak Abbas’ın torunu Ebu-l Abbas’ı halife ilan etti. Emeviler tarihe karışarak Abbasi hilafeti kuruldu. Ebu Müslim kendisine önerilen Şam valiliğini kabul etmeyerek Horasan’a gitmeye kalkıştı. Hailife El Mansur’da kendisine rakip gördüğü Ebu Müslim’i bir hileyle Rümiye kasabasındaki sarayına çağırtıp önceden ayarladığı ve içerde sakladığı adamlarına öldürttü (755).